Jovana Hrisa Samadžija je specijalista dječije i preventivne stomatologije, a kao dječiji stomatolog radi na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Istočnom Sarajevu. Uz to je i mama dvije djevojčice koja zna koliko je važno da se kod roditelja podigne svijest o značaju mliječnih zubića, a kako bi djeca imala zdrav i lijep osmijeh.
Jovana za Kidsinfo piše o tome kako nastaje karijes ranog djetinjstva, te o tome kako ga roditelji mogu prepoznati i spriječiti. Pročitajte njen tekst.
Karijes ranog djetinjstva (KRD) je u porastu u mnogim zemljama i predstavlja značajan zdravstveni problem posebno u socijalno ugroženim zemljama. KRD se definiše kao prisustvo jedne ili više pokvarenih, nedostajućih ili ispunjenih površina zuba na bilo kom mliječnom zubu djece mlađe od 6 godina. Karijes ranog detinjstva (cirkularni karijes, sindrom dečije flašice, karijes mliječnih zuba, karijes dojenja) je specifična forma karijesa mliječnih zuba koga karakteriše rani početak, atipična i specifična lokalizacija, akutni tok, brzi nastanak komplikacija, generalizacija i često teške posljedice.ć
Njegovo prisustvo dovodi do poremećaja ishrane zbog bolova ili nedostatka zuba, pojave dentoalveolarnih infekcija, mogućnosti oštećenja zametaka stalnih zuba, oboljenja digestivnog trakta, česte pojave respiratornih infekcija i poremećaja opšteg fizičkog razvoja deteta. Sve navedeno dovodi do manje tjelesne težine kod djece. Nedostatak gvožđa, kalcijuma, albumina i pothranjenost mogu dovesti do oštećenja gleđi. Površina gleđi postaje neravna, sklona nakupljanju dentalnog plaka i razvoju post-eruptivnog karijesa. KRD je infektivno, multifaktorijalno oboljenje koje nastaje kompleksnim procesom, koji uključuje transmisiju infektivnih bakterija, navike u ishrani i oralnu higijene.
Etiologija KRD
Karijes ranog detinjstva predstavlja agresivnu formu dentalnog karijesa, koja počinje na mjestima koja obično nisu podložna karijesu, kao što su labijalne površine gornjih sekutića, za razliku od dentalnog karijesa koji se javlja na karijes predilekcionim mestima. Etiologija oboljenja multikauzalna. Kao i ostale forme karijesa, KRD se razvija interakcijom tri glavna faktora, i to prisustvom kariogenih mikroorganizama, fermentabilnih ugljiko-hidrata i zuba, tokom određenog vremenskog perioda .U obzir se moraju uzeti i specifičnosti koje su vezane za rani uzrast, kao što je nezreo odbrambeni sistem, tek iznikli zubi koji su u fazi posteruptivne mineralizacije, hipoplastične promjene, poseban vid ishrane (pretežno tečna bazirana na podojima ili upotrebi mliječne formule putem flašice).
Klinička manifestacija KRD
Početak KRD daje karakteritičnu kliničku sliku. U vratnom dijelu labijalnih površina gornjih prednjih zuba nalaze se naslage ispod kojih se uočava kredasta boja demineralizovane gleđi. Brzo dolazi do sitnih kavteta koji se spajaju kružno oko zuba podminirajući krunicu. Kao posljedica dolazi do otvaranja kavuma i preloma krunice. Karakteristično je za karijes ranog djetinjstva, uprkos brzom napredovanju, da protiče bez izraženih subjektivnih tegoba. Bolovi se javljau tek nakon eksponiranja pulpe ili kada se pojavi otok.
Postoje četiri faze u formiranju karijesa ranog detinjstva:
1. Inicijalna faza u kojoj su zastupljene kredaste neprozirne demineralizovane promjene na glatkoj površini gleđi gornjih mliječnih sjekutića u uzrastu djeteta između 10-20 mjeseci ili ponekad i mlađi. Zahvaćena je površina u cervikalnoj regiji sa vestibularne i palatinalne strane. U ovoj fazi lezije su reverzibilnog karaktera, ali često nisu prepoznate od strane roditelja ili pri stomatološkom pregledu. Dijagnostika je moguća jedino na potpuno osušenim površinama zuba.
2. Druga faza nastaje između 16-og i 24-og meseca. Dentin je zahvaćen kada dolazi do brzog širenja i do destrukcije gleđi. Dentin je izložen i postaje mekše konzistencije žuto prebojen. Gornji mliječni molari pokazuju znake inicijalne lezije u cervikalnoj, okluzalnoj i aproksimalnoj regiji. Dijete u ovoj fazi počinje da se žali na osetljivost zuba na hladno. Roditelji mogu de promjenu boje zuba djeteta, a samim tim počinju da se brinu za negovo zdravlje.
3. Treća faza nastaje pri uzrastu djeteta između 20-og i 36-og meseca i karakteriše se velikim, dubokim lezijama na gornjim mliječnim sjekutićima i iritaciji pulpnog tkiva. Djeca se žale na bol prilikom žvakanja hrane, pri pranju zuba ili na bol koji se javlja spontano tokom noći. Sada su maksilarni mliječni molari u fazi 2, dok se inicijalna faza može dijagnostikovati na donjim mliječnim molarima i maksilarnim očnjacima.
4. Četvrta faza koja se dešava u uzrastu između 30-og i 48-og mjeseca, ima pojavu koronarne frakture gornjih prednjih zuba kao posledicu gleđno-dentinske destrukcije. Maksilarni mliječni sjekutići su sa nekrozom, a molari u fazi 3. Očnjaci u gornjoj vilici i mandibularni molari su u fazi 2.
Često se javlja pojava da djeca imaju simptome, ali nisu u mogućnosti da izraze šta ih tačno boli. Dobra dijagnostika je ustaljena na bazi upitnika roditelja sa određivanjem faktora rizika i detaljnim oralnim pregledom.
Preventivne mjere i smjernice u borbi protiv karijesa ranog detinjstava
Tendencija povećanja broja oboljele djece od KRD-a je upozoravajuća činjenica, bez obzira na to što je poznato da je karijes oboljenje koje se može spriječiti. Veoma jednostavnim i jeftinim metodama koje se mogu primeniti na nivou porodice, gdje se stiču prva znanja i navike u održavanju oralne higijene, može se spriječiti ili usporiti razvoj ove bolesti. Posebnu ulogu imaju država i zajednica, kao i profesionalno osoblje u prepoznavanju značaja KRD-a i otkrivanju mjera prevencije, čijom primenom će se smanjiti prevalencija i uspostaviti kontrola bolesti.
Promocija zdravlja, dobro osmišljene strategije i preventivni programi neki su od načina djelovanja koji su se pokazali kao efikasni.
Uloga porodice u prevenciji KRD-a
Dobra oralna higijena i upotreba pasti sa fluoridima najvažniji su faktori prevencije karijesa. Djeca starosti do 8 godina nisu sposobna da peru zube samostalno, zbog čega je kvalitetna oralna higijena odgovornost roditelja.Upotreba adaptiranih pasti sa niskim koncentracijama fluorida (do 500 ppm) u maloj količini (veličina ‘zrna graška’), preporuka je Evropske akademije za dečju stomatologiju (EADS). Pranje zuba na adekvatan način je jedan od osnovnih elemenata programa usmjerenog ka prevenciji oboljenja usta i zuba. Znanje o faktorima rizika i prevenciji KRD-a veoma je važno za roditelje, a stiče se u toku prve posete stomatologu.
Preventivne strategije
Primarna prevencija karijesa nema samo ulogu u očuvanju zdravlja usta i zuba već i u smanjivanju potreba za restorativnim i hirurškim intervencijama. Kako je KRD rezultat međusobnog djelovanja oralnih bakterija, supstrata i domaćina, kao i uticaja porodice, ekonomskog i socijalnog stanja u vezi su sa strategijama koje se fokusiraju na prevenciju bolesti.
Preporuke
Kako bi se smanjilo breme KRD širom svijeta, IAPD deklaracijom iz Bankoka predlažu se sljedeće aktivnosti:
Postoje četiri ključne oblasti u okviru kojih je neophodno djelovanje, a to su:
- podizanje zdravstvene svijesti i znanja roditelja/staratelja, stomatologa, oralnih higijeničara, ljekara, medicinskih sestara, drugih zdravstvenih radnika i ostalih aktera, vezano za KRD
- ograničavanje unosa šećera u hrani i piću, i izbegavanje slobodnih šećera, kod djece mlađe od dvije godine.
- održavanje oralne higijene četkanjem uz korišćenje paste za zube sa minimum 1000 ppm fluorida kod sve djece, korišćenjem količine paste za zube u skladu sa uzrastom djeteta.
- obezbjeđenje pravovremenih preventivnih savjeta tokom prve godine života od strane zdravstvenog radnika ili komunalnog zdravstvenog radnika (na primer, gde je moguće prilikom redovnih vakcijancija), a zatim uput dečjem stomatologu kako bi se obezbjedila sveobuhvatna njega.
Prilog koji se nalazi u okviru ove deklaracije je pripremljen od strane radne grupe eksperata, pruža adekvatnu informaciju koju mogu koristiti stomatološki zdravstveni radnici ali i drugo medicinsko i nemedicinsko osoblje kojih se tiče prevencija KRD. Dodatne, detaljne informacije, podaci koji su poslužili za pisanje deklaracije, kao i reference, mogu se naći u naučnom radu pod nazivom „Global Perspective of Early Childhood Caries Epidemiology, Aetiology, Risk Assessment, Societal Burden, Management, Education and Policy“.
(Kidsinfo.ba)
